Avrupa’da merkez siyasetin zayıflaması ve halkın taleplerini karşılamakta yetersiz kalmasıyla, geçmişte tek seferlik seçim başarılarıyla ön plana çıkan aşırı sağcı politikacılar, artık Avrupa’nın önde gelen ülkelerinde dahi iktidar ya da iktidar ortağı olmaya başladı. İtalya’da geçtiğimiz yıl Benito Mussolini’nin faşist rejiminden bu yana ilk defa aşırı sağcı bir isim, Giorgia Meloni, başbakanlık koltuğuna oturdu. Avrupa Birliği’nin merkez ülkesi Almanya’da ise aşırı sağcı AfD, anketlerde sosyal demokratları da geride bırakarak Hristiyan Demokrat Birlik Partisi’nin (CDU) ardından yüzde 20’lik oy oranıyla ülkenin ikinci partisi konumuna geldi. Fransa’da ise on yıllarca merkez partiler arasında yaşanan Cumhurbaşkanlığı seçimi yarışında, son 2 seçimdir aşırı sağcı Ulusal Cephe lideri Marine Le Pen 2. tura kalan isim oluyor. Avrupa’nın birçok ülkesinde görülen bu durum, İskandinav ülkelerinde de kendini hissettiriyor. Geleneksel olarak sosyal demokrat olarak bilinen bölgede, aşırı sağcı partiler seçimlerde istikrarlı performanslarını sürdürüyor.
Aşırı sağ siyaset birçok Avrupa ülkesinde iktidarı zorlasa da ilk defa 2022 yılında İtalya’da bir siyasetçi başarılı bir koalisyon kurarak başbakan olmayı başardı. Gençliğinde Mussolini’yi övdüğü ve ‘’Ne yaptıysa İtalya için yaptı’’ dediği bir video seçim kampanyasında gündeme gelen Giorgia Meloni, yüzde 26 oy oranına ulaşarak Matteo Salvini’nin Kuzey Ligi ve geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Silvio Berlusconi’nin Forza Italia partisiyle koalisyon kurdu. Meloni, göçmenler konusunda da oldukça sert tedbirlerden yana. Meloni’nin başbakanlıkta beklenenin aksine başarılı bir performans göstermesinin, hem gelecek yıl yapılacak Avrupa Parlamentosu seçimlerini hem de Fransa’da Cumhurbaşkanlığı seçimlerini etkileyebileceği değerlendiriliyor.
On yıllarca siyaseti sosyal demokratların domine ettiği ve bu yüzden dünyada “sosyal demokrasinin kalesi” olarak bilinen İsveç’te de geçtiğimiz yıl düzenlenen genel seçimlerin ardından parlamento çoğunluğunu Finlandiya’da olduğu gibi aşırı sağ ve merkez sağ partiler aldı. Seçimden önce başbakan olan sosyal demokratların lideri Magdalena Andersson liderliğindeki merkez sol koalisyon parlamentoda 173 sandalye kazanırken, İsveç Demokratlar Partisi (SD), Ilımlı Birlik Partisi, Hıristiyan Demokratlar ve Liberallerden oluşan sağ partilerin oluşturduğu blok ise 176 sandalye elde etti. Nazi yandaşları tarafından kurulan ve yıllarca ana akım siyasetin dışında kalan aşırı sağcı SD’nin, oylarını görülmemiş şekilde artırarak seçimden ikinci çıkması ve hükümete dışarıdan destek vererek belirleyici güç hale gelmesi ise ülkedeki birçok kesimde şok etkisi yarattı.. SD, seçim kampanyasının temeline göç karşıtlığı ve suçla mücadele konularını koymuştu. 1960’lı yıllardan bu yana dünyadaki en cömert iltica politikalarından birini uygulayan ülkede, günümüzde yurtdışı doğumlu İsveçlilerin oranı yüzde 20’lere ulaşmış durumda. Ülkede yabancı düşmanlığının giderek yükselmesiyle gelecek yıllarda da aşırı sağın konumunu koruyacağı öngörülüyor.
Fransa’da geleneksel olarak merkez sağ ve sosyalist partiler arasında geçen Cumhurbaşkanlığı yarışı, son 2 seçimdir aşırı sağcı Marine Le Pen’in yükselişine sahne oluyor. Parti liderliğini babasından alan Le Pen, 2017 ve 2022’de yapılan seçimlerde Emmanuel Macron’a kaybetse de oy oranını yüzde 33’ten yüzde 41’e çıkarmayı başardı. Son aylarda emeklilik reformu ve göçmen protestoları gibi kritik olaylara sahne olan ülkede gelecek seçimler sürprize gebe. Yapılan anketler, Le Pen’in Fransa’daki en popüler lider haline geldiğini ve bugün yapılacak bir seçimde mevcut Cumhurbaşkanı Macron’u yenebileceğini gösteriyor.
Son olarak geçtiğimiz hafta yapılan seçimlerde Finlandiya’da Başbakan Sanna Marin önderliğindeki Sosyal Demokratlar üçüncülüğe gerilerken, Marin’in “açıkca ırkçı” diye nitelediği “Gerçek Finler” partisi ikinci sırayı aldı. 2011’de üçüncü parti olarak meclise giren Gerçek Finler o zamandan beri ülkede ana akım bir partiye dönüştü. 2015 ve 2019 seçimlerinde 2. sırayı alan parti, son seçimlerde de birinci gelen muhafazakar Ulusal Koalisyon’un sadece 23 bin oy fark gerisinde kaldı. Ülkede Avrupa dışından göçmenlerin sayısı oldukça az olsa da, 1995 yılında kurulan Gerçek Finler Partisi katı göçmen karşıtı tutumuyla biliniyor. Fin kimliğinin daha çok ön plana çıkarılması gerektiğini savunan parti, çok kültürlülük gibi projeler için verilen devlet fonlarına da karşı çıkıyor.
Son 1 ayda Almanya’da ilk defa Thuringen eyaletinde kaymakamlık, Saksonya-Anhalt eyaletinde ise belediye başkanlığı kazanan Almanya için Alternatif Partisi (AfD), yerel siyasette gitgide daha fazla kendini göstermeye başladı. Bazı Alman kurumlarının yasaklanması gerektiği yönünde çağrılar yaptığı partinin, genel seçimlerde de sürpriz yapması bekleniyor. Ülke genelinde en son yapılan anketlerde oy oranını yüzde 20’ye çıkaran parti, mevcut koalisyonu oluşturan başbakan Olaf Scholz’un Sosyal Demokrat Partisi’nden (SPD), Yeşiller’den ve liberal Hür Demokratlar’dan (FDP) daha yüksek desteğe sahip. Geçmişte marjinal görülen partinin yükselişi, Alman siyasetinde deprem yaşanabileceğine işaret ediyor.
1956’da eski Nazi subayları tarafından kurulan ve Avrupa’da en eski aşırı sağ partilerden biri olan Avusturya’daki Özgürlük Partisi (FPÖ) de ülkede 2024 yılında yapılacak seçimlerin en önemli favorisi durumunda. İlk olarak 1999 yılında meclise giren parti, desteğini her geçen yıl artırırken, en son yapılan anketlerde yüzde 28’lik oy oranıyla Avusturya’daki merkez sağ ÖVP ve merkez sol SPÖ partilerinin sırasıyla 5 ve 6 puan önünde bulunuyor. Uzmanlara göre partinin Rusya yanlısı tutumu, seçimi kazansa bile koalisyon ortağı bulmasını zorlaştıran bir etmen.
Hollanda’da ise 3 farklı popülist ve aşır sağcı parti, 150 sandalyelik parlamentoda 28 sandalyeye sahip. Sık sık İslam karşıtı provokasyonlara imza atan Özgürlük Partisi (PVV) lideri Geert Wilders ülkedeki en bilinen aşırı sağcı figür olsa da son yıllarda birçok marjinal siyasetçi ana akıma doğru yönelmeye başladı. Bunlar arasında Thierry Baudet tarafından başkanlık edilen Demokrasi İçin Forum Partisi (FvD) ve ondan ayrılıp biraz daha ılımlı bir çizgi sürdüren JA21 partisi var. Ancak ülkede asıl sürprizi 2019 yılında sosyal medyada “ÇiftçiVatandaşTweet” etiketini (hashtag) başlatan ve 20 bin üyesi olan bir Facebook grubunun yöneticileri tarafından kurulan Çiftçi Vatandaş Hareketi Partisi (BBB) yaptı. Mart ayından yapılan Hollanda Senatosu’daki sandalye sayısını etkileyen eyalet seçimlerini ilk kez BBB, aldığı oylarla tüm eyaletlerde birinci parti olurken, bunu elde eden ilk ve tek parti olarak ülke tarihine geçti. Genel olarak hükümetin çevre politikalarına karşı çıkan BBB’nin aşırı sağ çizgide olup olmadığı tartışılırken, birçok siyaset bilimci partiyi marjinal çizgiye koyuyor.
Yunanistan’da 28 Mayıs’ta yapılan seçimlerde de en büyük sürprizi aşırı sağ partiler yaptı. Toplamda oyların yüzde 12.8’ini alan 3 parti, 300 sandalyeli parlamentoya 34 vekil göndermeyi başardı. Irkçı partilerin yükselişini mercek altına alan haber ajansı AFP, “Spartalılar o kadar az tanınıyordu ki, parti merkezinin nerede olduğunu yerel muhabirler bile bilmiyordu” dedi. Logosunda savaşçı miğferi bulunan parti az tanınsa da en büyük destekçisi İlias Kasidiaris iyi biliniyor. Suç örgütü ilan edilen neo-Nazi Altın Şafak’ın eski sözcüsü Kasidiaris, faşizm karşıtı bir rap’çinin ölümü dahil çeşitli suçlardan hapis yatıyor. Yine de Kasidiaris’in desteği Spartalılara 12 vekil getirdi.
Şu anda sosyal demokrat Pedro Sanchez’in başbakanlık yaptığı İspanya’yı da aşırı sağ korkusu sarmış durumda. Ülkede son yıllarda yükselişini sürdürerek merkez sağ ve sol iki partinin ardından üçüncü sıraya yükselen aşırı sağcı Vox Partisi, geçen ay yapılan yerel seçimlerde oyunu iki katına çıkartarak bazı büyük şehirleri yönetme imkanına ulaştı. Gelecek ay yapılacak seçimleri merkez sağ Halk Partisi’nin (PP) kazanması beklenirken, anketlere göre çoğunluğu sağlaması zor görünüyor. Bu senaryoda ise Vox Partisi’nin desteğiyle hükümet kurabileceği ve bu durumda da Avrupa’nın bir merkez ülkesinde daha aşırı sağcıların belirleyici role yükseleceği yorumu yapılıyor.
